Οι αμφίβολοι (αγγλ. amphiboles) είναι ομάδα ινοπυριτικών ορυκτών με γενικό χημικό τύπο: (Na,K)(Α)₂(Β)₅Si₈O₂₂(OH,F)₂.

όπου
Α= Na,Ca,Fe⁺²,Li,Mn⁺²,Al,[Zn,Ni,Co]
Β= Fe⁺³,Mn⁺³,Cr,Al,Ti⁺⁴,Fe⁺²,Li,Mn⁺²)

Επίσης στη θέση του Si μπορεί να βρίσκονται και [Al,Ti]
(Σε αγκύλες βρίσκονται τα λιγότερο συχνά ανευρισκόμενα στοιχεία)

Την ονομασία "αμφίβολοι" την οφείλουν στον Γάλλο ορυκτολόγο Ρενέ Αουί (René Just Haüy, 1743 - 1822), ο οποίος απέδωσε αυτό το όνομα λόγω της ευρύτητας ποικιλιών, τόσο στην εμφάνιση όσο και στη χημική σύσταση, των ορυκτών που κατέταξε στην ομάδα αυτή.

Λόγω ακριβώς της μεγάλης αυτής ποικιλίας, η ομάδα υποδιαιρείται σε υποομάδες, ενώ εξακολουθεί να βρίσκεται στο επίκεντρο ορυκτολογικών ερευνών καθώς και της ονοματολογίας των διαφόρων μελών της[1].

Υποοομάδες

Ορθοαμφίβολοι Mg-Fe-Mn-Li

Η υποομάδα περιλαμβάνει τα εξής ορυκτά:

* Ανθοφυλλίτης (Anthophyllite)
o Νατριούχος ανθοφυλλίτης (Sodicanthophyllite)
o Νατριούχος σιδηροανθοφυλλίτης (Sodic-ferro-anthophyllite)
o Πρωτοσιδηρανθοφυλλίτης (Protoferro-anthophyllite)
o Πρωτομαγγανοσιδηροανθοφυλλίτης (Protomangano-ferro-anthophyllite)
o Σιδηροανθοφυλλίτης (Ferro-anthophyllite)
* Γεδρίτης (Gedrite)
o Νατριογεδρίτης (Sodicgedrite)
o Νατριοσιδηρογεδρίτης (Sodic-ferrogedrite)
o Σιδηρογεδρίτης (Ferrogedrite)
* Χολμκβιστίτης (Holmquistite)
o Σιδηροχολμκβιστίτης (Ferrohomquistite)

Κλινοαμφίβολοι Mg-Mn-Fe-Li

Η υποομάδα περιλαμβάνει τα εξής ορυκτά:

* Κλινοχολμκβιστίτης (Clinoholmquistite)
o Κλινοσιδηροχολμκβιστίτης (Clinoferroholmquistite)
o Νατριούχος σιδηρικλινοχολμκβιστίτης (Sodic-ferri-clinoferrohomquistite)[2]
* Καμμινγκτονίτης (Cummingtonite)
o Μαγγανοκαμμινγκτονίτης (Manganocummingtonite)
* Γρυνερίτης (Grunerite)
o Μαγγανογρυνερίτης (Manganogrunerite)

Νατριούχοι κλινοαμφίβολοι

* Αρφβεδσονίτης (Arfvedsonite)
o Καλιοαρφεδσονίτης
o Μαγνησιοαρφεδσονίτης
o Φθορομαγνησιοαρφεδσονίτης
* Ραϊβεκίτης (Reibeckite)
o Μαγνησιοραϊβεκίτης (Magnesioriebeckite)

Ασβεστούχοι κλινοαμφίβολοι

Η πολυπληθέστερη υποομάδα. Περιλαμβάνει τα εξής μέλη:

* Ακτινόλιθος (Actinolite)
o Σιδηροακτινόλιθος (Ferro-actinolite)
* Βαρροϊσίτης (Barroisite)
o Σιδηροβαροϊσίτης (Ferrobarroisite)
* Εδενίτης (Edenite)
o Σιδηροεδενίτης (Ferro-edenite)
o Φθοριοεδενίτης (Fluoro-edenite)
* Φθοροκανολλοϊτης (Fluorocannolloite)
* Χαστινγκίτης (Hastingsite)
o Μαγνησιοχαστινγκίτης (Magnesiohastingsite)
o Φθορομαγνησιοχαστινγκίτης (Fluoro-magnesiohastingsite)
* Κεροστίλβη (Hornblende)
o Μαγνησιοκεροστίλβη (Magnesiohornblende)
o Σιδηροκεροστίλβη (Ferrohornblende)
* Κερσουτίτης (Kaersutite)
o Σιδηροκερσουτίτης (Ferrokaersutite)
* Κατοφορίτης (Katophorite)
o Μαγνησιοκατοφορίτης (Magnesiokatophorite)
* Παργασίτης (Pargasite)
o Σιδηροπαργασίτης (Ferropargasite)
o Καλιοπαργασίτης (Potassic pargasite)
* Σαναδαγαϊτης (sadanagaite)
* Καλιοσιδηρισαναδαγαϊτης (Potassic-ferri-sadanagaite)
* Καλιομαγνησιοσαναδαγαϊτης (Potassic-magnesio-sadanagaite)
* Καλιοσαναδαγαϊτης (Potassic sadanagaite)
* Μαγνησιοσαναδαγαϊτης(Magnesiosadanagaite)
* Ριχτερίτης (Richterite)
o Καλιοφθοριοριχτερίτης (Potassic-fluororichterite)
o Σιδηροριοριχτερίτης (Ferrorichterite)
o Φθοροριοριχτερίτης (Fluororichterite)
* Ταραμίτης (Taramite)
o Μαγνησιοταραμίτης (Magnesiotaramite)
* Τρεμολίτης (Tremolite)
* Τσερμακίτης (Tschermakite)
o Σιδηροτσερμακίτης (Ferrotschermakite)
* Ουϊντσίτης (Winchite)
o Σιδηροουϊντσίτης (Ferrowinchite)

Οι αμφίβολοι είναι από τα κυριότερα πετρογενετικά ορυκτά. Απαντούν ως συστατικά πυριγενών πετρωμάτων (γρανίτης, ανδεσίτης, διορίτης, βασάλτης), όπως η κεροστίλβη αλλά και ως συστατικά μεταμορφωμένων πετρωμάτων ύστερα από ισχυρή μεταμόρφωση επαφής, όπως ο τρεμολίτης . Προέρχονται από την μεταμόρφωση (κυρίως) των ορυκτών της συγγενούς ομάδας ορυκτών, των πυροξένων, με τους οποίους και προσομοιάζουν, εμφανίζοντας, ωστόσο, μικρότερη πυκνότητα και ισχυρότερο πλεοχρωισμό. Συχνά εμφανίζονται και ψευδομορφισμοί αμφιβόλων έναντι πυροξένων, που φέρουν τη γενική ονομασία ουραλίτης. Οι αμφίβολοι είναι το βασικότερο συστατικό των αμφιβολιτών. Η παρουσία ή μη αμφιβόλων καταδεικνύει την παρουσία ή μη νερού στο πετρογενετικό τήγμα, καθώς οι αμφίβολοι σχηματίζονται όταν το νερό είναι σχετικά ανεπαρκές - σε αντίθετη περίπτωση σχηματίζονται οι αντίστοιχοι πυρόξενοι.[3]

Οι περισσότεροι αμφίβολοι κρυσταλλώνονται στο μονοκλινές σύστημα, υπάρχουν, όμως, και μερικά μέλη που κρυσταλλώνονται στο ρομβικό σύστημα.

Είναι ευρύτατα διαδεδομένα ορυκτά, χωρίς, ωστόσο, κάποιο από αυτά να εμφανίζει ιδιαίτερη οικονομική σημασία, αν και μερικές ποικιλίες χρησιμοποιούνται ως ημιπολύτιμοι λίθοι ή στην διακοσμητική, όπως ο νεφρίτης (παραλλαγή του ακτινόλιθου) και ο κουπφερίτης (kupferrite, πράσινη σκούρα παραλλαγή του γεδρίτη).

Πηγές, σημειώσεις

1. ↑ Mineral Directory
2. ↑ Οι όροι σιδηρο και σιδηρι στις ονομασίες των ορυκτών αναφέρονται σε παρουσία ιόντων Fe+2 και Fe+3 αντίστοιχα
3. ↑ Mineral Galleries

* Τμήμα Γεωλογίας Αριστοτελείου Παν/μίου Θεσσαλονίκης

Δείτε επίσης

Κατάλογος ορυκτών

Βιβλιογραφία

* James Dwight Dana, Manual of Mineralogy and Lithology, Containing the Elements of the Science of Minerals and Rocks, READ BOOKS, 2008 ISBN 1-4437-4224-4

Ορυκτολογία, Mineralogy